Gradska galerija Arilje
NA RASKRŠĆU VODE I VATRE
23. maj - 10. jun 2005.

Radovi kojima se ariljskoj publici predstavila akademski slikar keramičar Sofija Bunardžić, nastali ili na nekoj od prethodnih devet kolonija održanih u okviru projekta "Zlakusa", ili samostalno u ateljeu umetnika, izrađeni su specijalnom tehnikom koja je prvenstveno zaslugom pomenute umetnice prevazišla dimenzije tradicionalnog grnčarstva, premeštajući se u jedan novi diskurs, koordinira osobenostima savremene keramike.

Specifičnost ove tehnike ogleda se upravo u spajanju tradic?onalnog lončarsko-grnčarskog zanata, onakvog kakav je poznat još od gvozdenog doba i savremenih koncepcija umetničkih formi. Pri ovom postupku glina se meša sa sitno mlevenim mineralom kalcita u odnosu 1:1, da bi se dalje od takvog materijala izrađivale posude i druge forme upotrebne i umetničke keramike na ručnom grnčarskom vitlu, poznatom još od vremena kritske kulture trećeg i drugog milenijuma p.n.e. Ovako nastali predmeti izlažu se potom nekoliko dana sušenju na vazduhu i dimljenju u pušnici, da bi se u finalnoj obradi pekli na otvorenom plamenu, gde minimalna temperatura ne sme da siđe ispod 600 stepeni. Još uvek užareni, predmeti se dalje mogu posipati određenim zrnastim strukturama i organskim materijama, što im onda obezbeđuje veoma živopisne i impozantne efekte.

Selo Zlakusa kod Užica jedno je od poslednjih mesta u Evropi u kome se sačuvao ovakav način izrade keramičkog posuđa. Kako sama umetnica kaže, pokretanjem i realizacijom projekta umetničke kolonijena ovom prostoru namera joj je bila da omogući savremenim, akademski obrazovanim keramičarima i umetnicima, da istražuju i eksperimentišu u, za njih novoj i nepoznatoj tehnici, nazvanoj "Zlakusa" ili "Sofija-Zlakusa" i da time omogući obnavljanje i dalje oživljavanje jedne stare zanatske tradicije, kako bi je otrgla iz zaborava. Sudeći samo po broju umetnika koji su na svaku narednu koloniju sve više pristizali, kao i prema broju meštana koji se ovim zanatom bave (1995. godine bilo ih je 5-6, danas ih je oko 40), Sofija je u svojoj nameri prilično uspela.

Ideja iznedrivanja modernih formi iz tradicionalnih okrilja iskazuje njen i istovremeno univerzalno umetnički stav prema prošlosti, gde se ista doživljava i glorifikuje namenski, kao Mag??tra v?tae, bez koje je put u budućnost konfuzan i neartikulisan. Otuda njeno interesovanje za iskonske probleme čovekovog opstanka, prilagođeno keramici kao mediju iz koga je esencijalni razvoj čovečanstva najpre potekao i fotografiji čija pojava y 19. veku taj put zaokružuje, noseći u sebi iskre onoga što danas nazivamo modernim.

Samo na prvi pogled, ove keramoplastične forme izgledaju poznato, definisane u okviru jedne mimetičke transpozicije. Manifestacije njihovog simboličkog značenja, međutim, upućuju na višeslojnu semantičku konotaciju: otvoreni konkavno definisani oblici mogu se identifikovati sa idejom kolevke majčinske utrobe, te grandiozne Magna Mater iz koje je sve poteklo, što ni praistorijskom umetniku nije bilo nepoznato. Njihovo postojanje pored svedenih konveksnih formi, ili čak udruživanja jednih i drugih u cilju oformljenja jedinstvenog dela, reflektuje prikrivenom ekspresijom veličinu i snagu Erosa, kao životodarnog principa, čija simbolika, još više podvučena idejom i ulogom vatre kao "ognja živog" u čitavom procesu sve preosveštava.

Iz ovih primarnih oblika kao osnovnog polazišta, pojavljuju se dalje obrisi zvona, šlemova, vaza i posuda, aludirajući na pojedine etape čovekovog postojanja, u kojima su upravo ovakvi predmeti postajali okosnica opšteg interesovanja, a time i ključni zamajac svekolikih promena. Svakako, na početu tog lanca, ispod užarene kape proviruju ljudski likovi bez očiju i konkretno određenih identiteta, kao nosioci opšteg principa rađanja i uobličavanja definisanog iz haosa i ništavila, pojedinačnog iz univerzalnog. Na kraju, opet, dolazi motiv košnice, prizivajući jednu drugačiju simboliku, onu koja sugeriše smrt i uništenje, dok njena otvorena vrata ostavljaju mogućnost komunikacije između ta dva sveta.

Negde na sredini tog puta, kao eho potrage za sopstvenim korenima, odjekuje Sofijina nostalgija za rodnim krajem i toplinom zavičaja, uobličena u brodovima razapetih jedara, čija plovidba upućuje na prolaznost i žal za morem kao vodenim prostranstvom koje bi barem malo smirivalo njenu unutrašnju vatru.

Sanja Sofijanić, istoričar umetnosti